وزوان گویش   Vazvan Gooyesh

رویکردی زبان شناسانه در گویش و فرهنگ مردم وزوان. A linguistic approach in the dialect and culture of  Vazvan

بنام خداوند جان آفرین   حکیم سخن در زبان آفرین

معرفی گویش شهر  وزوان

حتما شنیده اید که زبان مرز و بوم نمی شناسد و حصارهای محکم را براحتی شکسته و از آن عبور می کند . همچنین نمی توان آن را به قوم خاصی اختصاص داد . زیرا یک زبان می تواند اقوام مختلفی را تحت پوشش قرار دهد و روز بروز بر دامنه و قلمرو خود بیفزاید . هیچکس به یقین نمی داند نام این گویش چیست یا به کدام گویش وابسته است عده ای می گویند گویش ما تاتی است و عده ای پهلوی میانه و زرتشتی ( گبری ) ، گویشی که میانه ایران را تحت قلمرو خود قرار داده و مدتی است مورد بی مهری قرار گرفته است .گویشی که واژه هایش فارسی اصیل بوده و از آسیب و تاثیر تازیان درامان مانده است . و اگر دیر بجنبیم اثری از آن باقی نخواهد ماند .این سایت برای معرفی و شناساندن گویش و فرهنگ مردم وزوان راه اندازی شده است ، اما این نه بدان معناست که اختصاص به این شهرداشته باشد ، زیرا محلات اطراف نیز همین گویش را بکار می برند و قرابت و نزدیکی خاصی با آن دارند . تلاش من برای بازیابی فرهنگ فراموش شده خویش است . گویش بیان شده در این سایت فقط مختص وزوان نیست ، بلکه تمامی منطقه، ازجمله  میمه ، ازان ، ونداده ، زیاد آباد ، جوشقان ، قمصر ، کامو ، از یک سو و از سوی دیگر گویشهای  مرکزی ایران را در بر گرفته ، و حتی فراتر رفته و بعضی از واژگانش  گویش های جنوب و شمال را هم تحت تاثیر قرار داده و یا از آنها تاثیر پذیرفته است  . اما محوریت و تمرکز آن همان گویش پهلوی میانه ، زرتشتی یا تاتی می باشد که مشترک این مناطق است ، اما از آنجا که اشراف بنده بیشتر به زبان مادری خودم می باشد و تبحر من در لهجه و گویش محل خودم می باشد ، آن را گویش وزوان نام نهاده ام  از همین جا دست نیاز بسوی عزیزان و فرهنگ دوستان در کل مناطق تحت پوشش این گویش و منطقه میمه دراز می کنم و از آنها می خواهم تا در هرچه پربار کردن مطالب ، بنده را یاری نمایند .   و از آنجا که فرهنگ هر ملتی از زبان آن ملت بر می خیزد و زبان هر روز در حال تغییر و تحول است ،همتی باید تا از نابودی و اضمحلال این زبان جلوگیری کرده و در جهت اعتلای آن در حد ممکن کوشش نماییم ، در این راه منتظر یاری دوستان و هم وطنان فرهنگ دوست می باشم .

کلام نخست : درزبان زشت و زیبا بسیار نهفته است . خوب و بد را شخصیت ما میسازدودرقالب کلمات و جملات زبانی به دیگران می شناساند .

^{_{مسلم آنست که اهل زبان بدنبال بدها نیستند . بلکه ارائه نقطه نظرات ، چه خوب و چه بد ، باید در قالب کلمات بیان گردد . واین گناه زبان نیست که شاید کلماتی را که بنا به دلائلی به طبع ما سازگار نباشد رادر آن می یابیم و به اهل آن زبان نسبت داده و  شخصیت کاربران آن گویش را به باد نیشخند و استهزا بکشانیم . امید است با داشتن متانت نفس بتوانیم از فرهنگ عامه خویش حفاظت کنیم و مانند زنبور عسل بدنبال زیبایی های آن زبان بگردیم و آن را در قالب عسل به دیگران ارائه دهیم و کامشان را شیرین سازیم . پیشینیان ما رفتند و آن چه برای ما برجا گذاشتند میراثی است که شب و روز با آن ارائه مطلب می کنیم . خوب و بد آن را به جان خریده ایم و فرزندانمان را آموخته ایم تا با آن تکلم کنند و از شیرینی زبانشان حظ وافر برده ایم . آیا حیف نیست که آن را به باد تمسخر و استهزا بگیریم و به دیگران هم اجازه دهیم تا درمورد ما اینگونه قضاوت کنند ؟ کمی بیندیشیم و ببینیم با میراث ارزشمندمان چگونه باید با متانت و احترام رفتار کنیم . و با بی حوصلگی های عجولانه آن را به باد ندهیم .با امید موفقیت و بهروزی برای همه دوستان، همشهریان ، و فرهنگیان همکار .}}

  ^{_{سعی شده است که واژه ها بصورت الفبا آورده شود تا  اهل زبان و دوست داران آن  بتوانند راحت تر  به مطلب خود برسند .}}

تاکید مجدد: باز باید عرض کنم که منظور از جمع آوری این مطالب هیچ گونه ایراد یا توهین به قشر یا گویش خاصی نمی باشد . هدف فقط زنده نگاه داشتن گویش است و اگر کسی کلمه ای را ناخوشایند دید ، این بدان معنا نیست که منظور کوبیدن یا خفیف کردن کاربران آن گویش است .

تاریخچه :

آنچه تحقیق کردم مدرک مستدلی که همراه با مثال از این گویش نام برده باشد و وابستگی آن را به زبان خاصی نشان دهد نیافتم . عده ای آن را  وابسته به گویشهای مرکزی ایران می دانند و عده دیگر آن را شاخه ای از زبان پهلوی و زرتشتی و پارسی میانه قلمداد می کنند . هنوز مدرک مستدلی که نشاندهنده وابستگی این زبان را به گویش خاصی نشان دهد دیده نشده است و آنچه ادعا می شود نقل قول هایی است که در میان عوام وجود دارد ،  اما باز صحت همه اینها مورد بحث می باشد ، و جای سوال دارد . امید است با بررسی و تحقیق از طریق زبانشناسی تاریخی بتوان ماخذ و منشاء این گویش را شناخت .

آنچه من در این جا جمع آوری کرده ام شاید حاصل چندسال تلاش باشد که روز بروز سعی بر گرد آوری واژه های فراموش شده ویا اکنون رایج نموده ام و امید است دوستان و اهل این گویش بجای خرده گیری بر آن سعی کنند تا با افزودن آنچه در توان و درک اینجانب نبوده است در نجات زبان و فرهنگ خویش از نابودی و اضمحلال تلاش کنند و از یاریشان بنده را بی نصیب نگذارند .

موقعیت محل : برگرفته از  ویکی پدیا

شهر وزوان به فتح «واو» اول، در ۱۰۰ کیلومتری شمال شهر اصفهان در مسیر جاده ارتباطی اصفهان-تهران قرار دارد. از لحاظ تقسیمات کشوری تابع شهرستان شاهین شهر و میمه‌است و به فاصله ۳ کیلومتری مرکز بخش که شهر میمه‌است واقع شده‌است. شهر وزوان ، از شمال به شهر میمه، از جنوب به روستای ونداده، از جنوب غرب به روستای قاسم آباد و از سمت شمال غرب به روستای زیاد آباد و جاده اصلی روستاهای حسن رباط، لوشاب و لای بید محدود می‌گردد. وزوان در دشتی نیمه هموار در میانه دشت جلگه‌ای میمه واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا حدوداً ۲۰۰۰متر می‌باشد. موقعیت جغرافیای شهر موجب شده که این شهر دارای تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های سرد و خشک باشد.

گذشته وزوان

وجه تسمیه:

نام وَزوان در زبان محلی مردم شهر، «وَجگون» یا «وَژگون» و در گویش مردم شهرها و روستاهای اطراف «وجون» و «وَژون» خوانده می‌شود. این که منشأ این تسمیه از کجا است با تعابیر گوناگون بیان شده که قابل توجه‌است. ۱- عباسعلی پاکزاد در صفحه ۱۳ پایان نامه دوره کارشناسی خود که پیرامون اوضاع اقتصادی روستای وزوان در سال ۱۳۵۲ نوشته شده، معتقد است که حرف «ج» در نام شهر وَزوان به «ز» بدل شده و پسوند «گون» که به معنی شهرک و قصبه و پسوند مکان می‌باشد در گذر زمان به «وان» مبدل شده. و در کل این نام را به معنی شهر «وَز» یا شهر «وَج» می‌شناسد که با توجه به استعمال «وَز» و «وَج» در معنای روشنایی در فارسی میانه و پهلوی می‌توان گفت که شاید این شهر به شهر روشنایی مشهور بوده باشد که چنین عقیده‌ای با توجه به نام قسمت غربی شهر که محل ابتدایی شهر بوده و ده سپید نامیده می‌شده، چندان دور از ذهن نیست. ۲- عده‌ای از مردم محل و سالخوردگان بر این عقیده‌اند که در پی زلزله سال ۱۲۶۰ در منطقه، این شهر تخریب و واژگون گردیده و به «واژگون» یا «وَژگون» مشهور گردیده که در سال‌های اخیر بیشتر روی این اعتقاد تکیه شده و همه جا از این اعتقاد برای وجه تسمیه وزوان استفاده می‌شود. ۳- عده‌ای معتقدند که نام این شهر در ابتدا وَرزان بوده و وجه تسمیه آن را از کشاورز بودن اکثر مردم شهر ناشی می‌دانند که به همان نحوی که قابل انکار نیست چندان قابل پذیرش هم نیست. ۴- دکتر زاهدی در پایان نامه دکتری زمین شناسی خود، وجه تسمیه شهر را رویش گیاه لاله واژگون در منطقه وزوان می‌داند که در حال حاضر چنین چیزی قابل بررسی و تأیید نیست.

۱- قنات بزرگ وزوان

این قنات در قسمت شمالی شهر وزوان و قسمت جنوبی شهر میمه واقع گردیده و شاید تنها اثری است که با وجود سد ۲۵۰۰ تا ۳۰۰ ساله خود می‌تواند گویای قدمت سکونت در وزوان باشد.

۲- قلعه گبرها (زردشتیان) یا قلعه حنبل

در قسمت شمال شرقی شهر وزوان و در میان زمینهای کشاورزی شهر، تپه‌ای قرار دارد که به عقیده عده‌ای از قدما محل اسکان زردشتیان بوده و بعدها و به دلایل نامعلوم نخریب گردیده و ساکنان آن در اطراف قلعه به ساخت و ساز پرداخته و قلعه را که به صورت تپه‌ای مخروبه در آمده بوده ترک کرده‌اند. این تپه که لامتن انگلیسی در گذر از شهر وزوان مخروبه‌های آن را دیده بوده و بر تخریب آن حسرت خورده، تا سی چهل سال پیش هم هنوز دارای آثاری که نمایان گر سابقه تاریخی آن باشد بوده، مورد بی مهری قرار گرفته است.

3- قلعه اعظمی ها

تنها قلعه پا برجا در شهر وزوان که قدمتی یکصدوپنجاه ساله دارد و از بدو ساخت، محل سکونت خوانین شهر بوده، به قلعه اعظمی‌ها موسوم است که حدود 140 سال قبل توسط میرزا رضا قلی از نوادگان خانعلی به منظور مقابله با ناامنی ایجاد شده پس از مرگ ناصرالدین شاه ساخته شد این بنا که برج و باروی آن تاریخ خود را به رخ هر بیننده‌ای می‌کشد، درونی متفاوت دارد و ساختمان‌های درونی آن به سبک معماری جدید بنا شده و در سال‌های اخیر و با شسته شدن کنگره‌های گلی و خشتی دیوارها و برج‌ها،و به علت بی توجهی و عدم همکاری مسئولین شهری توسط ساکنین امروزی به طور غیر اصولی مرمت شده که به هر حال از تخریب این بنای تاریخی پیشگیری کرده است.

4- مسجد جامع (مسجد جهانگیر)

مسجد جامع وزوان که در محله ده نو قرار دارد، بنا به روایت سالخوردگان شهر بنایی منحصر به فرد داشته و دارای شبستانی که گود تر از بقیه مسجد بوده و راهرو و باغچه‌ای زیبا بوده. بنای داخلی جز شبستان دارای مسجدی چهار طاقی با ستون‌های قطور و بوده که با تیرهای چوبی به هم متصل می‌شده. مسجد جامع در سال‌های ابتدایی انقلاب اسلامی، با بی توجهی مسئولین شهر تخریب و به سبکی جدید بنا گردید و گلدسته‌های بلند و گلی آن جای خود را به گنبدی با روکش استیل داده. بنای مسجد جامع وزوان شبیه به بنای مسجد جامع میمه بوده با این تفاوت که مسجد جامع وزوان گنبد نداشته و بنای تاریخی مسجد جامع تا حدودی هنوز به همان سبک پا برجاست. در حیاط مسجد درختی چند صد ساله وجود داشت که مردم آن را درخت دوازده امام می‌نامیده‌اند و زنان به آن دخیل بسته و نذر و نیاز می‌کرده‌اند تا حاجات خود را به واسطه این درخت از خداوند برآورده ببینند. درخت مذکور هم در همان ابتدای انقلاب به همراه درختی که در مسجد جامع میمه بود، قطع و سوزانده شد. که گذشته از همه بدی‌هایی که داشت، سهمی در بیان تاریخ و زندگی در شهر وزوان داشت که مورد بی مهری قرار گرفت. نقل می‌کنند که وقتی رضاخان جوزدانی یاغی معروف در منطقه شروع به آشوب و غارت اموال مردم می‌کند و از مردم تقاضای باج می‌کند مردم وزوان که تحمل جنایات او را نداشته‌اند به درخت دوازده امام پناه برده و شاخه‌ای از درخت زبان گنجشک مسجد جامع را به اردوی او می‌برند و در زیر دیگی از دیگ‌های غذای لشکریان رضاخان قرار می‌دهند. با سوختن شاخه درخت و تناول غذا، لشکریان رضاخان برای همیشه از منطقه می‌روند.

5-حمام تاریخی شهر وزوان که متاسفانه با اقدام نابخردانه و فاجعه بار عده ای تخریب و به جای ان میدان ساخته شد!

6- حسینیه تعزیه خوانی