ساختار و فونولوژی گویش وزوانی
برای ارسال مطالب ونظرات خود برای گنجاندن در وبسایت و واردشدن
به صفحه نظرخواهی اینجا را کلیک کنید .
دستور زبان(structure)
" به جرات می توان گفت تنها زبان هایی که از هجوم فرهنگ های بیگانه مصون مانده اند همین گویش های فارسی واقع در ایران مرکزی است که همچنان پا برجا بر مسند قدرت ایستاده و بکر و دست نخورده باقی مانده اند ."
همانگونه که در هر زبانی قاعده کلی برای ساختن جمله وجود ندارد و همیشه استثناء در همه قوانین حاکم بر زبان موجود است . این گویش را نیز نمی توان بری از این استثنائات دانست . اما در حد امکان سعی شده است تا قاعده کلی و فراگیر حاکم بر ساختار جملات در گویش مردم وزوان را بیان کرد . امید است اگر نقطه نظر خاصی در این باره وجود داشته باشد را برای ما ارسال فرمایید تا در هر چه بهبودی این فرآیند ما را یاری کند .
اسم جمع :
اسم جمع در این گویش نیز مانند فارسی می باشد .یعنی برای اسم های مختوم به "ه " از هجای " ها " و برای بقیه اسامی هجای "ا" را بکار می برند .
کتاب = کتابا ، رز = رزا ، پنیر = پنیرا ، کرگ = کرگا .....
شونه = شونه ها ، کنده = کنده ها ، جوجه = جوجه ها
ضمایر :
ضمیر شخصی یا فاعلی =مون mon، تو to، اونun هاماhama ، شما ، اوناuna
ضمیر مفعولی = ضمیر فاعلی + ش یا را ( منش ، توش ، اونش ، هاماش ، شماش ، اوناش ) یا ( دمنش ، دتوش ، داونش ..... دهاماش ، دشماش ، داوناش )
مثال : منش دا ( ب من داد)
دمنش دا ( به من داد ) دمن ده
مون را بتا ( برای من بیاور )
تذکر: "ن " اول شخص مفرد بعد از ضمایر در زبان فارسی " م " تلفظ می شود که در این گویش به جهت نبود زبان نوشتاری عوام آن را " ن" تلفظ می کنند . بنابراین ما بنابر عرف و رسم امانت داری عمل می کنیم
مانند : انویسم " انویسن " ، اخرم " اخرن " . اهمرن " اهمرم "
صفت ملکی = اسم + م م ، دد ، د ش دمون ، ددون ، دشون
مثال : کتابمم . کتاب موند
( ماشینمم بششت ) ماشینم را شستم .
ضمیر تاکیدی : خو + ضمیر شخصی
مثال : خوم ، خود ، خوش خومون ، خودون ، خوشون
( مون باچما خوم بیم دی ) من با چشمای خودم دیدم
مصدر
: این گویش بخاطر نداشتن زبان نوشتاری دارای مصدر شناخته شده بین کاربران نیست . اگرچه نمیتوان آن را فاقد مصدر قلمداد کرد ولی کاربران گویش مصدری نمی شناسند و بکار نمی برند .مثلا مصدر کلمه گفتن ( واجیدن ) می باشد که اهل زبان این کلمه را شاید نشناسند ولی آن را صرف می کنند (مانند . اوجن ، اوجی اوجه ، اوجیمه اوجیده اوجنده ....... اموا ، ادوا ، اشوا - امووا ، ادووا ، اشووا )
همچنین کلماتی مانند ( وزیدن یعنی دویدن و پریدن - جویدن یعنی راه رفتن - شدن یعنی رفتن و ........ )
ابتدا از ساختن فعل امر شروع می کنیم .
فعل امر :
ها، بر،در،آر،به ،بی، وا + بن فعل
ها وز (havaz)
مثال : هاوز ، بروز ، آروز ، بوز ،واتا ...... آرگی ، بی گی ، .......... بشه ، هاده ، هاکه (ببند) ، بی خوس ، درخوس ،
شناسه دوم شخص مفرد لازم نیست ولی برای بیان چند نفر از شناسه دوم شخص جمع استفاده می شود .
مثال : آرگیرده ، هادیده ، بی شیده ، بروزده ، درخوسده ،
به برده ، وانیده .
فعل زمان حال :
ساختار = ا + بن فعل + شناسه (ن، ی ، ه ، یمه ، یده ، نده)
مثال: ا نویس ن
صرف فعل : (anvison)
(انویسن ، انویسی، انویسه، انویسیمه، انویسیده ، انویسنده)
فعل زمان گذشته :
ساختار=ب+شناسه (م ، د ، ش ، مون ، دون ، شون)+بن ماضی فعل
مثال : ب م نوشت
صرف فعل : (bemnevesht)
( بمنوشت ، بد نوشت ، بش نوشت ، بمون نوشت
، بدون نوشت ، بشون نوشت )
زمان حال کامل
ساختار = ب + (شناسه م،د ،ش، مون ، دون ، شون ) + بن فعل + ه (صفت مفعولی)
مثال : ب د خوارد ه
صرف : (bedkharda)
( بمخوارده ، بدخوارده ، بش خوارده ، بمون خوارده ، بدون خوارده ، بشون خوارده )
زمان گذشته کامل :
ساختار : ب + شناسه( م، د ، ش ، مون ، دون ، شون ) + بن ماضی فعل + ه (صفت مفعولی)+بو
مثال : ب م نوشت ه بو
صرف فعل : (bemneveshtebo)
( بمنوشته بو ، بد نوشته بو ، بش نوشته بو ، بمون نوشته بو ، بدون نوشته بو ، بشون نوشته بو )
زمان حال استمراری :
ساختار : دار + شناسه(ن ، ی ، ه ، یمه ، یده ، نده ) + ا + بن فعل + تکرار شناسه
مثال : دار ن ا نویس ن
صرف فعل :(daroanvison)
( دارن انویسن ، داری انویسی ، داره انویسه ، داریمه انویسیمه ، داریده انویسیده ، دارنده انویسنده )
زمان گذشته استمراری :
ساختار : دارد +شناسه (م یان،د،ش، مون، دون ، شون ) +ا +تکرار شناسه + بن ماضی
مثال دارد م ا م نوشت
صرف فعل:(dardomamnevesht)
( داردم امنوشت، داردد ادنوشت ، داردش اشنوشت ، داردمون امون نوشت ، دارددون ادون نوشت ، داردشوناشوننوشت )
همچنین می توان اینگونه نیز عمل کرد
ساختار : ا + شناسه + گذشته فعل
مثال : ام نوشت ، ادنوشت ، اش نوشت ، امون نوشت ، ادون نوشت ، اشون نوشت .
آنچه تحقیق کردم برای زمان آینده قانونی خاص نمی توان تدوین کرد . ولی این قاعده شاید بتواند بیانگر زمان آینده در این زبان باشد
زمان آینده :
درزبان فارسی برای ساختن این زمان از مصدرفعل خواستن و
گذشته فعل استفاده می شود .( خواهم رفت .......)
در این گویش می توان از واژه ( شناسه + گی + بن فعل + شناسه) استفاده کرد .
(امگی ، ادگی ، اشگی ، امونگی ، ادونگی ، اشونگی ،)
مثال : " امگی بشن ، ادگی بیشی ، اشگی بشه ،امونگی بیشمه ،
ادونگی بیشده ، اشونگی بشنده ، "
همچنین بصورت زیر نیز این زمان را می سازند .
کمی + بن فعل + (یی ، ین، --، ییمه ، ییده ، ینده )
مثال صبا کمی شو یی
صرف فعل : (komishoyon)
(کمی شوین ، کمی شویی ، کمی شو ، کمی شوییمه ، کمی شوییده ، کمی شوینده )
البته این صرف بیشتر به آینده التزامی شبیه است .
کمی = شاید ............. کمی شوییمه به معنای شاید برویم نیز می باشد .
ولی اکثرا در این گویش به جای زمان آینده از زمان حال نیز استفاده می گردد .
اسم مصدر :
ساختار : بن فعل + ه
مثال : خوارد ه
صرف ( kharda )
خوارده ، جارده ، ووته ، سوته ، ساته ، واته
منفی : نخوارده ، نجارده ، نووته ، نسوته ، نساته ، نواته
افعالی که حال و گذشته آنها با هم تفاوت دارد .
مثال :
حال : اویزن ، اویزی ، اویزه ، اویزیمه ، اویزیده ، اویزنده ،
گذشته : بیم ویشت ، بید ویشت ، بیش ویشت ، بیمون ویشت ، بیدون ویشت ، بیشون ویشت .
همچنین این صرف فعل را می توان در مورد افعال زیر نیز عمومیت داد .
( وز vaz _ وشتvasht ) ( درز darz_ دشتdasht ) ( لیسlis _ لشتlesht ) ( کوچkuch _ کوتkot ) (میز miz_ مشت mesht ) ( گزgaz _ گشتgasht ) ( گسgas _ گشت gasht) ( ده de - دا da) ....
(ریج rij_ رت ret) (هنج henj - هت het)
مثال : بوز_ بوشت ، وادرز _ وامدشت ، بلیس _ بملشت ، بیکوچ _
بمکوت ، بی ریج - بم رت ، بی هینج - بم هت . ....هاده _ هامدا
ربط دهنده ها :( پیشوندها و پسوندها)
بعضی وقتها کلماتی به واژگان اضافه شده و از آنها کلمات جدیدی به عمل
می آید . در اینجا نیز ربط دهنده ها باعث ایجاد واژه جدیدی می شود . این نیز
با بیان مثالهایی همراه است که در زیر می بینید .
وا:
وادرز، وانه ، واوون ، واشو ، وادرنه ، واله ، واکه ، واهشت ، واویزه ، واتونه ، واجندا ، واگردا ، واشونه ، وامرد ، واشون چونیه ، واگونه ، واگولو ، وازرا ، واچرخ ، واگونه ، واقولا ، واچشت ، واچا ، واخرنه ، وامشت . ....
ب:
بپلنیا ، بهینجیا ، بهلیا ، بواجیا ، بووتیا ،
بی :
بی سوجه ، بی مونه ، بی جو ، بی رون ، بی پیچیا ، بی دوکنیا .
آر:
آرانگس ، آرپرنه ، آروز ، آردا ، آرمال ، آرماج ، آرگی ، آرچرنه ، آرنه ، آروون ، آرچین ، آرشل ، آرپر ، آرسنج ، آرکه
بی :bi به معنای دیگر _ همچنین برای بیان آینده ........... سال بی ، روی بی ، ساعت بی ، شو بی ، آدم بی ، یه جور بی ، یه وقت بی ، یه شلوار بی ، .......
وی vi: به معنای بدون __ وی عار ، وی خیمیره ، وی تاق شونه ، وی لا ، وی تویی مویی ، ویتیم غوره ، وی حضور ، وی تار ، .....
وا va: به معنای مجدد و دوباره _ وانه ، واتا ، واشنا ، وازرا ، واگردا ، واتونه ، واکه ، وامرده ، واهشت ، .......
جی ji: به معنای هم _ تو جی بوره ، اونا جی آرگی ، اون جی بمه ، تو جی بشه .....
خو kho: به معنای که _ من خو نبوین ( من که نبودم ) ، تو خو نیی ، هاما خو نبوییمه ، .....
افعالی که معادل فارسی آن کاملا از لحاظ شکل در این گویش فرق دارد و فارسی زبان قادر به تشخیص آن ها نیست .
شکستن ( همردن ) ، نشستن ( هاچشتن ) ، خریدن ( هریندن )
پختن ( پیچیدن ) ، حرف زدن ( انگاشتن ) ، خوابیدن ( وسیدن )
رفتن ( شوءن ) ، کندن ( وجیدن ) ، نگه داشتن ( گوش داردن)
سرکشیدن ( هش کشیدن) ، غلتیدن( تور خوردن) ، پریدن( آروشتن)
راه رفتن(جوییدن)، پهن کردن ( آرووندن) ، گریه کردن ( برمه کردن)،
خواستن ( گیدن) ، بازکردن(تاقنیدن) ، گم شدن ( مخ شدن)
پیداکردن(ویزیدن) ، دویدن(وشتن) ، شانه کردن(خارکردن) ، و ....
جالب اینجاست که به خاطر به کار نبردن مصدر افعال در این گویش ، حتی ادای مصادر این افعال برای اهل آن نیز غریب است . و شاید اگر از کسی که اهل این گویش است (جوییدن ) سوال شود نداند که مصدری است برای راه رفتن ( اجوییمه ، اجوییده ، اجوینده .... )
لذا برای خود من نیز صرف چنین مصادری عجیب می نماید . زیرا در این گویش گویا مصدر وجود نداشته باشد و کاربران شاید اصلا مصدر بکار نبرند .
این افعال خاص گویش وزوان است واز هیچ زبان دیگری وام گرفته نشده است .
آجیندن = فروکردن
آروزیدن =پریدن
آردردن = بلند کردن
انگسیدن = نگاه کردن
اختلاط کردن = صحبت کردن
برکردن = بیرون کردن
بودشتن = گذشتن
پا بوین = بلند شدن
پتن = پختن
تاردن = آوردن
جاردن = جویدن
چرنیدن = ادرارکردن
دورخوستن = دورانداختن
درکتن = افتادن
درگیزین = روشن کردن
درخوستن = انداختن
روتن = جاروکردن
رتن = ریختن
روت وابوئن =لخت شدن
سوتن = سوختن
شوئن = رفتن
کول کردن = پوشیدن
مخ واکردن =گم کردن
واتورنیدن = بازپس پیچیدن
واتونیدن = بازپیچیدن
ووش دین = صبرکردن -ایستادن
وراندرگفتی = فی البداهه گفتن
وریو بوئن = دست پاچه شدن
ووندن = پهن کردن
ویندن = دیدن
ویشتن = پیدا کردن
وش دین = ایستادن
وشتن= دویدن ( وشت و وز)
واتن = گفتن
واگولوتن = جستجوکردن
وشه بوئن = گرسنه بودن
ووتن = خوابیدن
وادشتن = دوختن
واگونیدن = شکستن تخمه
واچونیدن = خنک کردن
واشونیدن = بهم ریختن
وتن = خوابیدن
ورنین = باریدن
همین = آمدن
هاچشتن = نشستن
فونولوژی(phonology )
فونولوژی همان بررسی اصوات کلام است . از آنجا که گفته شد کلمات زبان ممکن است بر اثر عواملی از قبیل منطقه جغرافیایی ، ساختار فرهنگی ، سواد خواندن و نوشتن ، و یا سختی وراحتی ادای صوت توسط گویندگان ، و محل استقرار زبان در گویش واج خاصی تغییر کند . در این گویش نیز بر اساس هریک از این عوامل ، اهل زبان سعی بر تغییر اصوات گویش خود نموده اند . اگر فردی کلمه ای را به فارسی برای اولین بار شنیده باشد و سواد خواندن و نوشتن هم نداشته باشد . برای ادای آن باید چندین بار دوباره آن را بشنود و بکار برد تا کاملا در ذهن او جا بیفتد و بتواند آن را ادا نماید . اما حساب کنید افراد بی سوادی را که کلمات فارسی را یکبار شنیده باشند و بعد از گذشت زمانی بخواهند آن را دوباره بیان نمایند . بعید نیست که در تولید آن دچار مشکل شوند و نتوانند درست آن را بخاطر بیاورند و بر اساس پندار ها و یا شنیده های خودشان از دیگران آن کلمه را بیان کنند . یا ممکن است کلمه جدید دیگری بسازند که با آن کلمه کاملا فرق داشته باشد .
ابتدا باید گفت صوت یا واج خاصی که بتواند این گویش را از گویش های دیگر متمایز کند دیده نشده است . و اصوات همان صوت های رایج در زبان فارسی می باشد . شاید تنها صوت مشهود دراین گویش صدایی بین واج u و o می باشد که در کلماتی مانند " پول ، پور ، پوک ، سوت ، تورک ، سوسک و ....." مشاهده می شود .
در بررسی تغییرات صوتی که ممکن است در طی سالیان دراز در این گویش بوجود آمده باشد و باعث ایجاد کلمات جدید و متمایز شده باشد
ابتدا کلماتی را که از تغییر یک صوت بوجود آمده اند و شاید همین باعث تمایز در کلمه باشد را مورد بررسی قرار می دهیم .
ترتیب فونولوژیکی این گویش (cvcv) می باشد بدین صورت که بعد از هر صامت (consonant) یک مصوت (vowel) قرار می گیرد و این قاعده در همه واژه ها تکرار می شود . همان گونه که ساختار آواشناسی زبان فارسی می باشد . مثلا در واژه برویم ( بی شی مه ) به همین صورت ترتیب صامت (consonant) و مصوت vowel رعایت شده است . بدین صورت " bi- shi – ma “ " که ملاحظه می کنید بعد از هر صامت یک مصوت قرار گرفته است . این ساختار در واژه های دیگر نمود خاص خود را دارد . مثلا در واژه ( انویسن ) " می نویسم " ساختار آوانگاری برخلاف واژه قبلی بصورت (vcvc) می باشد . ( an-ev-is-on ) که آن را هم می توان پیرو زنجیره قاعده قبل قلمداد کرد .
مصوت مرکب ( diphthong)مصوت مرکب درهمه زبانها وجود دارد و آن قرارگرفتن دو مصوت بصورت پی درپی می باشد . درزبان فارسی این مصوت ها بسختی بکارمی روند ولی در زبان انگلیسی کاربردهای متنوعی دیده شده است .
ou/ = درکلماتی مانند سو ، او ، خو ، کو ، نو ، تو ،
eu/ = شو ، دروش ، کوش ، هشجو ، پرو ، جلو ،
eI/ = اجی ، پی ، پی نار ،
ee/ = کویی ، تویی ، وی تویی مویی ، چایی ،
==========================
صامت های خوشه ای : (consonant cluster blends)
دو واج صامت پشت سرهم را گویند . مانند کلمه "زفت و رفت " zaft o raft
که " فت" بدون کمک آوا باهم می آیند .
مانند زبان فارسی در آخر کلمات قرار می گیرند . مانند " شست و رفت " "گشت "
==========================
از آنجا که گفته شد این گویش می تواند برگرفته از زبان فارسی باشد و احتمال تغییر خیلی از واژه های فارسی در این گویش وجود دارد در اینجا نمونه هایی از حذف یا اضافه در بعضی کلمات فارسی که بوسیله کاربران این گویش انجام گرفته است آورده می شود .
حذف یک یا چند واج:
حذف یک صوت بدون تغییر در قالب صوت: مثال= چو ( چوب) ،
دروغ( درو) ، دوغ ( دو) روز(رو) ، گاو ( گا) ، تلخ ( تل) ، سریشم( سریش) ، نپخته (نپته) ، سوخته ( سوته) ، تیغ ( تی) ، آویخته( اویته) ، چغندر(چندر) ، تخمه(تمه) ، لاک پشت(لوپشته) ، تخم( تم) ، رودخانه ( روخونه) ، خوب(خب) ، چیز(چی) ، زود(زو) ، چشم(چم) ....
حذف یک صوت و تغییر دیگر اصوات : مثال = کلاغ ( غلا) ، ملخ (مله) ،
جیرجیرک ( جیرجیره) ، سرخ(سور) ، دختر( دت) ، زیارت( زیره)
حذف چند صوت : دختر ( دت )
حذف د : گندیده ( گندیه ) ، پریده ( پریه ) ، درخشیده ( درخشیه ) ، چرخیده ( چرخیه ) ، چریده ( چریه )
تبدیل صوت ب به م : مثال = دشبل که دشمل ادا می شود
تبدیل صوت ب به و : مثال = شو (شب)، او(آب ) ، تو(تاب) ، خو(خواب ) ، سو(سیب) ،
تور tevar(تبر) ، وره vara(بره)، سوزی(سبزی) ، ویدر(بهتر) ، اولهoula (آبله) ،
سوز(سبز) ، ویه via(بیوه) ، وید( بید) ،
همچنین در ایجاد پسوند هایی مانند " بان" نیز این قاعده پا برجاست
مثال : باغوون ( باغبان) ، ساربان (ساروون) ، دشتبان ( دشتوون) ، آسیابان(آروون) ،
سایه بان ( ساوون ) اما (رادیو = رادوون )
تبدیل صوت ز به ج : مثال - بساز(بساج) ، بسوز( بسوج) ، روزگار(روجگار) ، تیز(تیج)
، بریز( بریج) ، زیر(جر ) .
در گویش همدانی نیز این مشهود است .( شعرهای باباطاهر)
بساجم خنجری نیشش زفولاد ،
آلاله ی کوهسارانم ته ئی یار بنفشه ی جو کنارانم ته ئی یار
آلاله ی کوهساران هفته ی بی امید روجگارانم ته ئی یار
تبدیل صوت خ به ه : مثال - خرما(هرما) ، خمیر (همیر) ، خشت(هشت) ،
خشک(هشک) ، خربزه ( هربزه )
تبدیل صوت ج به ی : مثال = جوش ( یوش )
تبدیل صوت ن به م : مثال = دشنام ( دشمون)
تبدیل صوت د به ذ : مثال= دانم(ذونن ) ، داماد( ذوماد)
تبدیل صوت ق به ک : مثال = چاق ( چاک)
تبدیل صوت ر به ل : خیار ( خیال )
تبدیل صوت ف به و : مثال = کفش(کوش)
افزودن صوت به کلمه : بالش (بالشم) ، درو ( درون ) ، کرنه(کنه) ، شفته ( شته)
در پراتنز : شاید این جالب و شنیدنی باشد . از چند فرد همشهری بی سوادمان شنیدم که کرگدن را " کرگدنگ "و خوزستان را " خوگستان" تلفظ می کردند..... و هرچه تلفظ صحیح را به آنها گفتم ، روز بعدهمان روش خودشانرا ادامه می دادند . حرف مرد یک کلام است . شاید گویشگر فکر میکند واک (ن) باید به جایی وصل شود و (dangle) باقی نماند . یا راحتی گویش را در جابجا کردن "گ" با "ز" می یابد .
نکته جالب دیگر : کلمه ( این قدر ) را مردم " اندقر " تلفظ می کنند و اگر در این گویش درست آن یعنی " اینقدر " را بیان کنید. شاید به شما بخندند .همچنین است در کلمه صدقه ( صقده ) seghda
====================================
کلمه " رزرو " یا reserve واژه ای است انگلیسی و بیشتر به
معنای ذخیره بکارمی رود مانند رزروکردن میز و یا درفوتبال
بازیکن رزرو ، که منتظراست تا بازیکنی ازبازی خارج شود
وجایش را پرکند در قدیم وقتی بازی هایی از قبیل الک دولک (
لاچ) یا "زوو" و بازی هایی که با گوی یا توپ انجام می شد برای
نفر ذخیره یا رزرو واژه خود ساخته ای داشتند که " اشکم بله "
Eshkom bela
می گفتند و این واژه خاص مردم این دیار بود .
